Wat zijn jouw rechten en plichten tijdens een (identiteits-)controle?

Wat kan en wat kan niet tijdens een interventie / controle? Wat mag je verwachten bij een tussenkomst van de politie? Hieronder een overzicht.

A. Wederzijds respect bij politiecontroles

1. Wat mag je verwachten van de politie die je controleert?

(Inspiratiebron : handelingskader professioneel controleren, uitgewerkt door de Nederlandse politie en  Amnesty International en overgenomen door de Belgische politiezones Antwerpen, Brussel-Noord, Mechelen en Gent)

1.1. Met betrekking tot de selectie

Wanneer de politie je controleert, dan mag je verwachten dat dit gebeurt op basis van een wettelijke en eerlijke selectie en op basis van een redelijke grond om je te controleren, gemotiveerd door kennis en informatie, door de plaats en omstandigheden en vooral door wat de politie gezien of gehoord heeft. Dit betekent niet automatisch dat je iets verkeerd gedaan hebt. Het betekent wel dat de politie je controleert omdat het nodig is om haar werk te kunnen doen en dit binnen het voorziene wettelijk kader.Uiteraard moet de politie het beginsel van gelijkheid van behandeling respecteren van de gecontroleerde persoon. Elke gecontroleerde persoon die zich in een vergelijkbare situatie bevindt, wordt op een gelijkaardige manier behandeld. In ieder geval wordt hij/zij  eerlijk, onafhankelijk, onpartijdig en zonder vooroordelen behandeld. De stappen die de politie neemt, moeten bovendien in verhouding staan tot wat ze wil bereiken.

1.2. Met betrekking tot hoe de politie met je communiceert

Je mag verwachten dat de politie zich voorstelt, zich legitimeert en van zodra mogelijk uitleg geeft over de reden van controle, luistert naar jou en antwoordt op je vragen. Soms kan het zijn dat de politie eerst moet zorgen voor veiligheid en dan pas uitleg kan geven en kan luisteren. De politie mag je om reden van privacy en beroepsgeheim ook soms bepaalde gegevens niet meegeven. Een goed gesprek is uiteraard alleen mogelijk door mensen die vooral open vragen stellen en naar elkaar luisteren. De politie zal alvast haar best doen om een goed gesprek met jou te proberen hebben.

1.3. Met betrekking tot hoe de politie met je omgaat 

Je mag verwachten dat de politie professioneel handelt. Dit betekent respectvol,

correct, beleefd en vriendelijk in alle omstandigheden. De politie zal ook haar best doen om de rust te bewaren of er naar terug te keren wanneer het gesprek richting conflict zou gaan. Je moet wel weten dat wanneer het nodig is, de politie assertief zal zijn en zal doen wat wettelijk mag en nodig is om haar opdracht uit te voeren.

1.4. Met betrekking tot hoe de politie leert uit elke ervaring

Tot slot mag je verwachten dat de politie van elke controle gebruik maakt om zelf en met de betrokken collega te reflecteren over de controle, hoe ze verlopen is en of het beter kan. Dit kan bv. door na te gaan of er irritaties waren en hoe daarmee is omgegaan en welk gevoel na de controle achterbleef bij de persoon die gecontroleerd werd en bij de politie zelf. Uiteraard leren we ook uit klachten en worden te trekken lessen meegenomen in richtlijnen en trainingen.

2. Wat verwachten wij als politie van jou als we jou controleren?

(Inspiratiebron : Amnesty International Nederland)

2.1. Blijf rustig

Daag de politie-inspecteur niet uit. Probeer kalm te blijven. Vervelend of arrogant gedrag escaleert de situatie. Als je voelt dat je kwaad wordt, haal dan diep adem. Houd je stem, lichaamstaal en emoties onder controle. Sta rechtop. Haal je handen langzaam uit je zakken en laat ze zien. Vertel de inspecteur precies wat je gaat doen. Maak oogcontact. Laat merken dat je niets te verbergen hebt.

2.2. Neem een open houding aan

Het is een controle, geen confrontatie. Leg uit wat de controle met je doet. Vraag de politie-inspecteur waarom je staande bent gehouden en beantwoord rustig de vragen van de inspecteur. Wil je iets niet vertellen? Vraag dan of je verplicht bent om te antwoorden. Het filmen van politiemensen aan het werk bemoeilijkt vanuit het standpunt van de politie veelal de samenwerking.

2.3. Stel gerust vragen

Tijdens een controle kan de politie bv. je ID of rijbewijs vragen. Werk dan rustig mee. Je kunt wel kritische vragen stellen. Stel op een verbindende manier vragen als je denkt dat de politie geen goede of geldige reden heeft voor de controle. Bijvoorbeeld: moet ik meewerken of mag ik weigeren? Op basis van welke regelgeving word ik gecontroleerd? Heb ik een overtreding begaan? Ben ik verdachte?

3. Wat verwachten wij van jou als chauffeur wanneer we jou controleren?

(Inspiratiebron Politiezone Schelde-Leie, “Ik  passeer een politiecontrole. Wat nu?”)

3.1. Werk vlot mee

Als je weet dat je bv. een verkeersinbreuk hebt begaan, begin dan niet te vloeken en je op te jagen. Dat helpt niet. Blijf rustig en werk mee. Hoe vlotter alles verloopt, hoe sneller je je weg kan verderzetten.

Bedenk dat die inspecteur zijn/haar werk doet. Besef dat een controleactie  voor een politie-inspecteur een risicovolle opdracht is. Hij/zij weet immers nooit wie zich in de wagen bevindt en hoe die persoon zal reageren.

3.2. Wacht af

Schakel de autoradio en motor meteen uit. Dit bevordert de verstaanbaarheid. Grijp niet naar je gsm. Stap niet uit, maar blijf rustig in het voertuig zitten. Wacht tot de inspecteur naar je wagen komt en open dan het raampje. Doe het portier niet open. Een inspecteur zal trouwens in regel de deur tegenhouden als je deze wilt openen. Als er een tweede inspecteur aanwezig is (en dat is meestal zo), zal deze aan de andere zijde van je wagen gaan staan. Achter de passagiers, zodat hij/zij een zicht heeft op alle inzittenden. Dit lijkt misschien intimiderend, maar de inspecteurs doen dit voor hun eigen veiligheid. Ze weten op dat ogenblik immers nog niet met wie ze te maken hebben.Neem pas je auto- en identiteitspapieren als de inspecteur daar om vraagt. Duik vooraf niet naar beneden om deze al uit je handtas of handschoenkastje te nemen. De inspecteurs zouden dan kunnen veronderstellen dat je een wapen neemt. Als je niet meteen weet welk document de inspecteur wil hebben, vraag het dan. Wij lichten graag toe welke documenten we nodig hebben. De kans is groot dat de inspecteur met jouw papieren naar zijn/haar voertuig gaat om daar, in alle rust, na te kijken of alles in orde is.

3.3. Blijf beleefd

Het vlotte verloop van de controle hangt af van jullie gesprek. De inspecteur is beleefd en verwacht dat ook van jou.

B. Nationale Campagne “wederzijds respect”

Uit gesprekken met het middenveld is gebleken dat de burger niet steeds bekend is met de taken en opdrachten van de verschillende veiligheidsberoepen, wat tot misverstanden kan leiden. Ook is niet steeds geweten wat kan en mag tijdens interventies van veiligheidsdiensten. De Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken lanceerde daarom een campagne rond "Wederzijds respect" gelanceerd.

Meer uitgebreide informatie over deze campagne vind je hier.